2025 йил 22 июн куни тун яримидан кейин, Эрон пойтахти Теҳрондан 200 км жануби-ғарбида жойлашган кичик тоғ тизмасида бир неча дақиқа ичида кучли портлашлар юз берди.
Бу тизмалар — Фордов — деб номланган ҳудуд бўлиб, Эрон у ерда йиллар давомида ер остида атом электр станцияларида фойдаланиш учун уран бойитиш инфратузилмасини қурган. Аммо Исроилнинг таъкидлашича, бу инфратузилма ядровий қурол ишлаб чиқаришга қаратилган.
Портлашлар АҚШ арсеналидаги энг оғир оддий бомбалардан бири — 13,000 кг оғирликдаги GBU-57 Massive Ordnance Penetrator, яъни “бункер-йўқ қилувчи” бомбалар — билан амалга оширилди. Улар АҚШ ҳарбий-ҳаво кучларининг энг илғор самолёти — B-2 бомбардимончилари — орқали ташланган.
Фордов ҳамда яна икки ядровий объектга уруш снарядлари ёғдирилган бир пайтда дунё кутмоқда: энди тўлиқ уруш бошланадими? Эрон АҚШ ҳарбий базаларига зарба берадими? Теҳрон Ҳурмуз бўғозида глобал нефть етказиб беришни тўхтатадими? Исроил ўз зарбаларини давом эттирадими? АҚШ яна бир кенг қамровли Яқин Шарқ урушига аралашадими?
Шу пайтда эса, биладиган асосий нарсалар шулар:
Before And After: The Iranian Nuclear Sites Targeted By US Air Strikes
Нима бўлди?
Маҳаллий вақт билан соат 2:30 (CET бўйича 00:30) да етти B-2 бомбардимонларидан иборат эскадрилья минглаб километр йўл босиб, Фордов ҳудуди устига етиб келди. АҚШ расмийларининг маълум қилишича, улар ер остига чуқур кириб бора оладиган ва кечиктирилган фитил билан портлайдиган 14 та GBU-57 “бункер-йўқ қилувчи” бомбани ташлади. Бу турдаги бомбаларнинг мақсади — ер остидаги инфратузилмаларни буткул йўқ қилиш.
Шу билан бир пайтда, АҚШнинг Форс кўрфазидаги сув ости кемасидан Эроннинг Исфаҳондаги яна бир ядровий объектига икки юздан ортиқ Tomahawk қанотли ракеталари отилди. АҚШ ҳужумида учинчи нишон сифатида белгиланган Натанзга ҳам иккита GBU-57 бомба ташланди.
Умуман олганда, АҚШнинг 125 та ҳарбий самолёти, жумладан қўллаб-қувватловчи истребителлар ва ёнилғи тўлдирувчи самолётлар қатнашди.
Нима зарар кўрди?
Эрон расмийлари мазкур объектлар ҳақиқатдан ҳам ҳужумга учраганини тан олди. Президент Дональд Трамп эса Фордов, Натанз ва Исфаҳон объектлари “бутунлай йўқ қилинганини” маълум қилди.
Бироқ аниқ қандай зарар етказилгани ва қанчалик даражада экани ҳали маълум эмас.
Натанз ва Исфаҳон аллақачон сўнгги 10 кун ичида Исроил ҳаво зарбаларидан зиён кўрган эди. Исфаҳонда, Washingtonда жойлашган Nuclear Threat Initiative таҳлил марказининг маълумотига кўра, атом станциялари учун ёқилғи блоклари ишлаб чиқарилаётган эди, лекин Ғарб санкциялари туфайли бу жараён секинлашган.
Натанзда эса, таҳминан 50,000 та центрифуга ер ости инфратузилмаларида жойлаштирилган. Бироқ улар Фордовдаги каби чуқур жойлашмаган.
Фордов эса ўзининг тоғ остидаги жойлашуви билан Исроил ва АҚШ ичидаги разведка ташкилотларининг асосий эътиборида эди. У ерда Халқаро атом энергияси агентлиги (IAEA) томонидан мониторинг қилинган минглаб уран бойитиш центрифугалари мавжуд эди.
Маълум бир даражагача бойитилган уран электр энергияси ишлаб чиқаришда фойдаланилади. Бир аниқ чегарадан юқорига чиқса, у “қурол даражасида” деб баҳоланади.
IAEAнинг ўтган ойдаги ҳисоботига кўра, бойитиш жараёнининг муҳим босқичи — уран гексафторид гази — 60 фоизгача бойитилган ҳолда 400 кг дан ортиқ миқдорда йиғилган. Бу даража юқори, лекин ҳали қурол сифатида баҳоланмайди. 2023 йилдаги махфий ҳисоботга кўра, Fordowда қурол даражасига яқин уран аниқланган.
Эрон эса ўз ядровий дастури фақат тинч мақсадда эканини такроран таъкидлаб келади. Уруш хавфи борми?
Исроил бу ҳужумларни олқишлаб, “Эрон режимининг тажовузкорлиги ва бутун минтақани таҳдид остида қолдирадиган қобилиятини тўхтатишда ҳал қилувчи қадам” деб баҳолади.
Эрон расмийлари эса ҳужумни кескин қоралаб, унинг “жуда хавфли оқибатлари” бўлиши ва АҚШ агрессиясининг таъсири чуқур эканини айтди. Эрон ташқи ишлар вазири Аббос Ароқчи Россияга — Теҳроннинг эҳтиёткорлик билан алоқада бўлган иттифоқдошига — учиб кетганини маълум қилди.
Бомбардимонлардан бир неча соат ўтгач, матбуот анжуманида Ароқчи: “Дипломатия эшиги ҳар доим очиқ бўлиши керак,” деган. Лекин у шундай қўшимча қилган: “Ҳозир у очиқ эмас.”
Бомбардимонлар олдидан Вашингтон Эронга кучли дипломатик босим ўтказаётган эди. Трамп маъмуриятининг қатъий баёнотлари Европани вазиятга аралашишга ундади.
Эрон барча можарога тайёрми ёки АҚШ ҳарбий базаларига тўғридан-тўғри зарба берадими — бу ҳали аниқ эмас.
Эроннинг Ислом инқилоб қўриқчилари корпуси давлат агентлиги IRNA орқали тарқатган баёнотда, мамлакат ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга эканини айтди ва АҚШ “афсусланарли оқибатлар”ни кутиши кераклигини билдирди.
2020 йил январида АҚШ дрони энг юқори даражадаги Эрон генералини ўлдиргач, Эрон Ироқдаги АҚШ базаларига бир нечта баллистик ракета уюштирган эди. Ўлим ҳолатлари бўлмаган, бироқ 100 га яқин америкалик хизматчи мия силкинишидан азият чеккан.
АҚШнинг Қатар, Кувайт, Саудия Арабистони ва БААда ҳарбий базалари мавжуд. Баҳрайн эса АҚШнинг 5-флоти бош штаби жойлашган ҳудуд.
Аммо Эрон айнан қандай жавоб қайтариши аниқ эмас. Сўнгги 10 кун ичида Исроил томонидан амалга оширилган кўплаб зарбалар Эроннинг ракеталар базалари, ҳаво мудофааси ва қурол заводларини йўқ қилган.
Шу билан бирга, Эронда бошқа воситалар ҳам бор. Масалан, унинг кибер қобилиятлари анча тараққий этган. Ислом инқилоб қўриқчиларига боғлиқ хакерлар аввалроқ Исроил тармоқларига ҳужум қилганликда айбланган.
2025 йил 22 июн куни Эрон парламенти Форс кўрфазидан Ҳинд океанига олиб чиқувчи асосий нефт йўли — Ҳурмуз бўғозини ёпиш таклифини билдирди. Бу нарса амалга ошса, жаҳон нефть бозорида ҳалокатли портлашга сабаб бўлиши мумкин.
Сиёсий оқибатлар
Бу ҳужум Трамп учун сиёсий нуқтаи назардан бурилиш палласи бўлди. У аввалги сайловларда Америка халқи орасида Афғонистон, Ироқ ва Суриядаги “абадий урушлар”дан чарчаган кайфиятни кузатган ва шу асосда сайланган эди.
Трамп маъмуриятидаги кўплаб амалдорлар, жумладан вице-президент Жей Ди Ванс ҳам АҚШнинг ташқи можароларга аралашувини чеклашни хоҳлашган. 22 июн олдидан Вашингтонда маъмурият урушга аралашиш керакми-йўқми, деган қизғин баҳслар бўлган.
Бу ҳужумга “Тун яримидаги болға” номи берилди. Трамп ва бошқа амалдорлар ушбу ҳаракат “режимни ағдариш” эмаслигини ва Исроил-Эрон ўртасидаги можародан чуқур иштирок этиш нияти йўқлигини таъкидлашди.
“Бу очиқ чекли миссия эмас”, — деди Мудофаа вазири Пит Ҳегсет 22 июн куни.
Конгрессда демократлар бу ҳужумни танқид қилишди. Кўплаб республикачилар эса қўллаб-қувватлашди. Бир неча республикачилар, жумладан Марджори Тейлор Грин, “бу бизнинг уруш эмас” деб таъкидлашди.
“Биз Эрон билан эмас, унинг ядровий дастури билан курашяпмиз”, — деди вице-президент Ванс NBC News’га.
